Kalkınmanın temellerinden ve Milenyum Kalkınma Hedefleri’ne (MKH) ulaşılmasının ön koşullardan birisi olarak nitelendirilen enerjiye yönelik talep, her geçen gün hızlı bir artış göstermektedir.¹ Bu nedenle enerji ihtiyacının, 21. yüzyılın temel sorunlarından birisi olacağı sıkça ifade edilirken, aynı zamanda enerji kaynaklarının ulusal ve küresel güvenliğin de temel unsurları arasında yer aldığı kabul edilmektedir.

Modern sanayinin işlemesi açısından son derece gerekli olan, artan miktarlarda kullanılan ve hızla azaldığı bilinen hassas kaynaklar, enerjinin güvenliğinin önemini daha da arttırmaktadır. Söz konusu kaynakların, küresel ihtiyaçları karşılayacak düzeydeki yeterliliklerini kaybedeceğine yönelik beklentiler, enerji sektöründeki ortaklıkların önemini açıkça ortaya koymaktadır.²

Öte yandan özellikle Afrika’daki enerji kaynaklarının üretiminde artış trendi, kıtaya yönelik ilgiyi de arttırmaktadır. Buna karşın kıtadaki enerji üretiminin belirli bölgelerde gerçekleştirilmesi, enerji açısından zengin olan kıta ülkelerinin söz konusu kaynakları nasıl güvenli bir biçimde üreterek ihraç edecekleri, kritik önem arz eden konuların başında gelmekte ve enerji konusundaki ortaklıkların önemini açıkça ortaya koymaktadır. Bir diğer taraftan, bu alandaki işbirliklerini ve ortaklıkları sabote etmeye yönelik terörist faaliyetlerin engellenebilmesine, taşımacılığa yönelik imkânların arttırılmasına ve kaynakların çeşitlendirilmesine yönelik çabalarla uluslararası bağlantıların geliştirilebilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

Günümüzde Afrika’nın en önemli ticari partneri konumunda bulunan AB ile 2000 ve 2007 yıllarında gerçekleştirilen Kahire ve Lizbon Zirveleri’nin yanı sıra bu yılın Kasım ayında icra edilecek olan Zirve’nin temel gündem maddelerinin başında “enerji ortaklığı” gelmekte ve kıtadaki enerji güvenliğinin sağlanarak AB ülkelerine enerji girişi konusuna sıkça atıfta bulunulduğu görülmektedir. ³

Geleceğe yönelik hedeflere ulaşılabilmesi, daha emin ve kararlı adımların atılabilmesi açısından yeni bir yol haritasının oluşturulmasına ihtiyaç duyulduğu kaydedilmektedir. 2007 yılının Aralık ayında icra edilen Lizbon Zirvesi’nde tüm Afrikalı ve AB üyesi ülkelerin Devlet ve Hükümet Başkanları arasında Afrika- AB Enerji Ortaklığı’nın (AEEP) yürürlüğe konulması konusunda görüş birliğine varılırken, Afrika- AB Ortak Stratejisi’ni içeren sekiz stratejik ortaklıktan birisi de söz konusu madde olmuştur. Bu kapsamda iki kıtanın bilgi ve kaynak paylaşımı, birbirini tamamlayan ihtiyaçların uyumlaştırılması, politikalarda yakın bağlantıların geliştirilerek enerji konusunda yaşanabilecek olası sorunların çözüme kavuşturulması hedeflenmektedir.

Lizbon Zirvesi’nde kabul edilen ve 2008- 2010 dönemini kapsayan 1. Eylem Planı’nda enerji alanında ortaklığa ilişkin belirlenen yol haritası;

• Afrika enerji piyasasında bölgesel bütünleşmenin teşviki, bu kapsamda bir master planın oluşturulması,
  
• Çevreye yönelik özel yatırımların arttırılmasının teşviki,
  
• Afrika ile Avrupa arasındaki enerji bağlantısının geliştirilmesi,
  
• Yenilebilir Enerji İşbirliği Programının yürürlüğe konulması,
  
• Afrika’nın teknik kapasitesinin güçlendirilmesi amacıyla AB’nin desteğini arttırması,
  
• Enerji sektöründe etkinliğin geliştirilmesine yönelik işbirliğinin güçlendirilmesi,
  
• Avrupalı ve Afrikalı kurumlar arasında teknik bilgi paylaşımının arttırılması ve iletişimin kolaylaştırılması gibi hususları içermektedir.
  

Birinci Yüksek Düzeyli Afrika- Avrupa Birliği (AB) Enerji Ortaklığı (AEEP) Toplantısı, 14- 15 Eylül 2010 tarihlerinde oldukça geniş bir katılımla Viyana’da gerçekleştirilecektir.⁴ AEEP’nin hedef ve beklentilerini ise şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Geleceğe ilişkin hedeflere yönelik bir yol haritasının oluşturulması ve 2011- 2013 dönemine ilişkin önceliklerin belirlenmesi;
  
• Afrika’daki ve Avrupa’daki Afrika- AB Enerji Ortaklığı’nın teşvik edilerek güçlendirilmesi;
  
• 2020 yılına kadar AEEP’nin geleceğe yönelik çalışmalarının ve hedeflerinin somutlaştırılması konusunda bir mutabakata varılması;
  
• Afrika- AB Yenilenebilir Enerji İşbirliği Programı’nın yürürlüğe konulması, Afrika ve Avrupa arasında yeni iş bağlantılarının oluşturulması;
  
• Enerji güvenliğinin ve her iki kıtada enerji kaynaklarına erişimin arttırılmasına yönelik vaatlerin teyit edilmesi;
  
• İki kıta arasındaki enerji bağlantılarında işbirliğinin güçlendirilmesi;
  
• Sivil toplumun, araştırma merkezlerinin ve özel sektörün de dâhil olacağı Afrika- AB Enerji Ortaklığı Forumu’nun oluşturularak, iki yılda bir söz konusu Forumların gerçekleştirilmesi;  
  
• AEEP’nin gelecek eylemlerinin uygulanabilmesi amacıyla bir yol haritasının kabul edilmesi;
  
• Bu yılın Kasım ayında gerçekleştirilecek olan Afrika- AB Zirvesi’ne iki kıta arasında enerji alanındaki işbirliği konusunda net bir mesaj gönderilmesi.⁵
  

Bu doğrultuda Avrupa Birliği; Afrika Birliği ile son dönemde ortaklığını güçlendirirken, kıtadaki Bölgesel Ekonomik Topluluklarla da enerji politikalarının uyumlaştırılması konusunda yakın işbirlikleri tesis edilmektedir. Özetle gelecek hafta icra edilecek enerji ortaklığı konusundaki toplantı ile Kasım ayında gerçekleştirilecek olan 3. Zirve, AB’nin Afrika’ya ilişkin aktif ve sürdürülebilir politikalarının önemli birer göstergesi olmakla birlikte bölge dışı diğer güçlerle olan rekabeti açısından da uzun vadeli ve önemli adımlar olacaktır.

TASAM Afrika Koordinatörü Ufuk TEPEBAŞ

¹26 Ağustos- 4 Eylül 2002 tarihleri arasında G. Afrika Cumhuriyeti’nin Johannesburg kentinde gerçekleştirilen Dünya Milenyum Zirvesi’nde enerji, Milenyum Kalkınma Hedefleri’ne ulaşılmasında temel unsur olarak tanımlanırken, sürdürülebilir kalkınma açısından da büyük önem kaydettiği vurgulanmıştır. Detaylar için bkz. www.africa-union.org/root/AU/Conferences/2007/september/TI/cami/doc/Doc.9.doc
² Ufuk Tepebaş, Büyük Güçler ve Afrika “21. Yüzyılda Çok Boyutlu Afrika Rekabeti”, TASAM Yayınları, 2010, s.81
³Tepebaş, s.105
⁴ Toplantıya Afrika ve Avrupa ülkelerinden önde gelen siyasetçileri, Afrika Birliği ve AB Komisyonları’ndan karar alıcılar, enerjiden ve Afrika- AB ilişkilerinden sorumlu bakanlar, Bölgesel Ekonomik Toplulukların (BET) ve Enerji Havzaları’nın temsilcileri, uzmanlık kuruluşlarının ve uluslararası örgütlerin temsilcilerinin yanı sıra sivil toplum ve iş dünyasının temsilcileri iştirak edeceklerdir.
⁵ https://ec.europa.eu/development/icenter/repository/EAS2007_action_plan_2008_2010_en.pdf